Śladem Bobra

          Obecnie w Polsce jest wiele zakątków, w których bytują bobry. Jest to gatunek, który cieszył się w przeszłości dużą liczebnością. Z uwagi na cenne futro, mięso oraz wydzielinę dodatkowych gruczołów, która w przemyśle perfumeryjnym służyła jako utrwalacz (wzmacniacz) do zapachu, był masowo pozyskiwany od XII wieku do początku XX wieku. Po drugiej wojnie światowej polska populacja bobra europejskiego była na skraju załamania. W wyniku realizowanych programów reintrodukcyjnych od czterech ostatnich dekad, liczebność bobra w Polsce systematycznie wzrasta.

          Bóbr europejski (Castor fiber) jest ziemnowodnym gryzoniem z rodziny bobrowatych. Uważa się go za największego gryzonia Eurazji: masa ciała dorosłego osobnika dochodzi do 29 kg, a długość ciała do 110 cm. Jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnym i zasadniczo monogamicznym; wiedzie nocny tryb życia. Posiada szereg cech morfologicznych, które ułatwiają mu prowadzenie ziemnowodnego trybu życia – może przebywać pod wodą bez przerwy nawet do 15 minut. Bóbr należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo silnym siekaczom bobry potrafią ściąć bardzo grube drzewa, o średnicy nawet do 1 m. Do najbardziej charakterystycznych śladów funkcjonowania bobrów w środowisku należą budowane przez nie tamy i żeremia. W przeszłości zasięg występowania gatunku obejmował całą strefę umiarkowaną Europy i Azji, do czasów dzisiejszych wyginął w wielu regionach Europy. Można go spotkać w północnej części Eurazji: od Francji, przez Europę Środkową, Skandynawię, po Rosję, wraz z azjatycką jej częścią, a także w chińskim regionie Sinciang i w zachodniej Mongolii.
Według przeprowadzonych inwentaryzacji w 1998 r. jego populacja liczyła 12 tys. sztuk, a już w 2009 r. 35 tys. szt. Jak podaje GUS (2015) liczebność bobrów w Polsce wykazuje stałą tendencję wzrostową od 24,4 tys. w 2000 r.; 68,9 tys. w 2010 r., a w 2014 r wynosiła 100,2 tys. osobników. Najwyższe zagęszczenie bobrów dotyczy Polski północno-wschodniej, Podkarpacia i Wielkopolski.

Ryc. 1 Populacja bobra w Polsce (2014r.).

            Bóbr europejski został objęty postanowieniem Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) – Załącznik II i IV. Umieszczenie bobra w załączniku II skutkuje wobec państwa członkowskiego obowiązkiem podjęcia stosownych środków ochrony tego gatunku oraz jego siedlisk celem nie pogarszania się stanu populacji. Jednak obecnie w Polsce populacja bobra europejskiego jest bardzo silna, dlatego też mając na uwadze stan faktyczny liczebności tego ssaka, Polska wypracowała rozwiązanie łagodzące skutki dużej populacji bobra umieszczając go w załączniku V tejże dyrektywy, co umożliwia pozyskanie osobników ze środowiska.

            Stan prawny bobra europejskiego w naszym kraju uregulowano na podstawie §3 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2016 roku w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, w myśl, którego gatunek ten jest zaliczany do dziko występujących zwierząt objętych częściową ochroną, wobec tego obowiązują zakazy zapisane w wyżej wymienionym rozporządzeniu. 

Wymienione rozporządzenie umieszcza go także na liście gatunków objętych częściową ochroną dopuszczonych do pozyskania (§4 rozporządzenia) przez odstrzał z broni myśliwskiej lub chwytania w pułapki żywołowne w okresie od 1 października do 15 marca. Pozyskiwanie wymaga zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o czym mowa w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (art. 56 ust. 2 pkt 6) z zastrzeżeniem warunków zawartych w art. 56 ust. 5 wspomnianej ustawy.

Ta sama ustawa w art. 56a mówi o tym, że Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska może zezwolić na obszarze swojego działania, na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, w stosunku do bobra europejskiego, kormorana czarnego oraz czapli siwej, na czynności podlegające zakazom określonym w art. 52 ust. 1. cytowanej ustawy. (m.in. umyślnego zabijania, niszczenia żeremi, tam, przemieszczania, płoszenia itd.)

Zarządzenie takie może być wydane w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli czynności, których dotyczy zarządzenie nie są szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony dziko występujących populacji gatunków zwierząt objętych zarządzeniem. Można powiedzieć, że jest to instrument, który pozwala na regulowanie populacji między innymi bobra.

Należy dodać, że za szkody wyrządzone przez bobry przysługują poszkodowanym odszkodowania w myśl art. 126 ust 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 z późn. zm.). Skarb Państwa w imieniu którego działa Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska odpowiada za szkody wyrządzone między innymi przez bobry w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim, a na terenie Parku Narodowego Dyrektor Parku. Odpowiedzialność o której mowa wyżej nie obejmuje utraconych korzyści. Należy dodać, że odszkodowanie za wyrządzone szkody przez bobry nie należą się Skarbowi Państwa - a więc wszystkim instytucjom, które zarządzają mieniem Skarbu Państwa tak jak np. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe.

            Aby uzyskać rekompensatę za bobrowe szkody należy złożyć stosowny wniosek do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska z następującymi dokumentami:
- fragment mapy ewidencyjnej z działką, na której wystąpiła szkoda;
- aktualny wypis z rejestru gruntów,
- odpis z ksiąg wieczystych,
- umowa dzierżawy w przypadku dzierżawienia działki,
- upoważnienia od ewentualnych współwłaścicieli,
- w przypadku szkód wyrządzonych w obwałowaniach stawów rybnych pozwolenie na budowę lub pozwolenie wodno-prawne w przypadku korzystania z wód płynących.

Oględzin i szacowania szkód, a także ustalania wysokości odszkodowania i jego wypłaty, dokonuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, a na obszarze parku narodowego dyrektor tego parku. Odszkodowanie nie przysługuje jednak osobom, którym przydzielono grunty stanowiące własność Skarbu Państwa; oraz gdy poszkodowany:
- nie dokonał sprzętu upraw lub płodów rolnych w ciągu 14 dni od zakończenia zbiorów tego gatunku roślin w danym regionie (terminy określone uchwałą sejmiku wojewódzkiego),
- nie wyraził zgody na budowę przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub dyrektora parku narodowego urządzeń lub wykonanie zabiegów zapobiegających szkodom;
oraz za szkody:
- w mieniu Skarbu Państwa, z wyłączeniem mienia oddanego do gospodarczego korzystania na podstawie Kodeksu cywilnego,- nieprzekraczające w ciągu roku wartości 100 kg żyta w przeliczeniu na jeden hektar uprawy,
- w uprawach rolnych założonych z naruszeniem powszechnie stosowanych wymogów agrotechnicznych.

            Ogromne zdolności bobra do przemiany środowiska i adaptowania go do swoich potrzeb bytowych wiąże się z licznymi prowadzonymi przez niego wycinkami drzew. Bóbr jest roślinożercą. Zjada prawie wszystkie rośliny wodne i przybrzeżne. Zjada również młodą korę i łyko (cienka warstwa pomiędzy korą a drewnem). Z uwagi na to, że bobry nie zapadają w sen zimowy, zmuszone są do magazynowania pożywienia na okres zimowy. Badania potwierdziły, że wielkość magazynów zależy od wielkości bobrzej rodziny. Stwierdzić jednak można, że ilość pożywienia w zimowych magazynach wynosi od 1,1m³ do 4,5 m³ na jednego osobnika.  Stwierdzono, że ilość zapasów w jednej rodzinie wynosi do 25m³. Chociaż badania wykazały również magazyn jednej rodziny w ilości 70m³.
Silnie podcięte przez bobry drzewa stwarzają duże zagrożenie dla osób korzystających z sąsiedztwa akwenów wodnych. Z tego też powodu Nadleśniczy Nadleśnictwa Kaczory na terenie administrowanym przez Nadleśnictwo Kaczory zaleca zachowanie szczególnej ostrożności podczas poruszania się wzdłuż linii brzegowej jezior, rzek, strug, rowów. Wszelkie składane do siedziby nadleśnictwa zgłoszenia o podciętych przez bobry zagrażających drzewach są bezzwłocznie realizowane w celu wyeliminowania niebezpieczeństwa.